Yarışmayla Ankara | Ankara Büyükşehir Belediyesi

Adı

Ulus Modern Kültür ve Sanat Merkezi Ulusal Mimari Proje Yarışması

Türü, Şekli ve Dili

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 23. maddesine istinaden Mimarlık, Peyzaj Mimarlığı, Mühendislik, Kentsel Tasarım Projeleri, Şehir ve Bölge Planlama ve Güzel Sanat Eserleri Yarışma Yönetmeliği doğrultusunda Ankara Büyükşehir Belediyesince açılan yarışma, serbest, ulusal ve tek kademeli mimari proje yarışmasıdır. Yarışmanın dili Türkçedir.

Yeri ve Konusu

Ankara Büyükşehir Belediyesinin “Yarışmayla Ankara” programı kapsamında açılan yarışmanın konusu, Başkent’in tarihi merkezi Ulus’ta inşa edilecek bir “Kültür ve Sanat Merkezi” olarak belirlenmiştir. “Ulus Modern” adıyla açılan yarışmanın yeri, 2003 yılında geçirdiği yangının ardından yıkılmış olan Modern Çarşı arsasıdır. Arsanın konumu, Ulus’un farklı katmanlarını temsil eden yapılara ve kent dokularına komşu durumdadır. Yarışmacılardan beklenen, Ankara kent tarihinin önemli yapı ve kentsel ögelerini içeren bu alana, nitelikli bir çağdaş yapının kazandırılmasıdır. Ulus’un canlı bir ticaret ve iş merkezi olmanın yanında, sosyal ve kültürel merkez kimliğini de yeniden kazanması, gün boyunca yoğun kullanılabilen çekici ve güvenli mekânların artmasına bağlıdır. Bu doğrultuda, Ulus’a kültür ve sanat etkinliklerini çekecek, kullanıcı profilini çeşitlendirecek, etkinlik üreten jeneratör işlevlere ihtiyaç vardır. Modern Çarşı, döneminin öncü yapılarından biri olarak, bulunduğu semtin sınırlarını aşan bir etkiye sahipti. Bugün yerine gelecek olan Ulus Modern ise Başkent’e çoğulcu, katılımcı ve esin verici buluşma mekânları kazandıracak bir odak yapı olarak öneriliyor.

Yarışmayı Açan Kurum

T.C. Ankara Büyükşehir Belediyesi

Raportörlük İletişim Bilgileri

[email protected]

Yarışma alanı, Başkent Ankara’nın ilk şehir merkezi olarak kabul edilen tarihi Ulus bölgesindedir. Bölgenin özellikle erken Cumhuriyet dönemi içindeki konumu ve süreç içindeki dinamik dönüşümünün, Ulus’u ve dolayısıyla yarışma alanını daha da önemli kıldığı düşünülmektedir.

19. Yüzyıl son çeyreğinde siyasi ve iktisadi gücü, sosyo-ekonomik ve yangın benzeri gerekçelerle neredeyse tamamen örselenen Ankara’nın, 20. Yüzyıl başlarında yaklaşık 20.000’lik nüfusuyla kasaba ölçeğinde bir niteliğe sahip olduğu, ancak süreç içinde yerleşkenin yarışma alanını da kapsayacak bir biçimde yayılmaya başladığı ve gerek fiziki gerekse sosyal örüntüsüyle bugün Ulus diye adlandırılan tarihi bölgeyi sınırlı ve alçakgönüllü bir biçimde inşa ettiği bilinmektedir. Bütün bunlara karşın Ankara’nın Ulusal Mücadele süresince harekât merkezi olarak işlev görmesi -ki bunun stratejik nedenlerle yapıldığı genel bir kabuldür-, kenti yakın dönem Türkiye siyasi tarihi bağlamında ayrıcalıklı bir noktaya taşımış, başta Ulus Meydanı olmak üzere bölgenin dönüşümünü tetiklemiştir.

13 Ekim 1923 tarihinde şehrin başkent olarak kabulü ve ardından Cumhuriyet’in 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edilmesiyle birlikte Ankara, toplumsal ve mekânsal bir kalkınmanın merkezi olmuştur; bu dönüşümün Ulus’tan başlaması ve Ulus Meydanı ve yakın çevresinin kısa sürede gelişerek sınırlı ve fakat ideolojik anlamda güçlü bir kentleşme pratiğinin öncüsü olması kaçınılmazdır. Sınırları ve içeriği özetlenen tarihselliği bağlamında, Hakimiyet-i Milliye ve ardından bugünkü adıyla Ulus Meydanı’na dönüşen merkezin anlamlı hikayesinin dikkate değer olduğu bilinmelidir; seküler ve modern bir siyasi programın kaçınılmaz dinamikleriyle birlikte, Ankara’nın ve özellikle Ulus’un toplumsal hayatında ciddi kırılmaların söz konusu olduğu, meydanın şehir merkezi olarak addedildiği bir süreç başlamıştır. Modern Ankara’nın ve hatta öykünülen çağdaş Türkiye’nin yapı taşlarının Ulus ve yakın çevresinde atıldığı ileri sürülebilir.

Süreç içinde yeni kentleşme pratikleri ve çağdaş bir şehre duyulan ideolojik özlem, bugün Yenişehir diye adlandırdığımız ve merkezini Kızılay Meydanı’nda bulan ikinci bir kentsel odak noktasını da oluşturmuştur. Merkezin eski şehirden Yenişehir’e, Ulus’tan Kızılay’a aktarıldığı kentleşme süreci, salt yeni mekânsal arketiplerin icadı ve inşasının ötesinde, farklı toplumsal ve kültürel nitelikler ve bunlarla özdeş kentleşme pratiklerini de içermiştir. Özetle, eski şehrin merkezi kabul edilen Ulus Meydanı ile Yenişehir’in merkezi olarak kabul edilen Kızılay Meydanı’ndan oluşan ikili bir kentsel yapı söz konusu olmuştur —günümüzde, neredeyse altı milyona yaklaşan nüfusu ve kentleşme dinamikleriyle, şehrin çok merkezli bir yapıya doğru evrildiği de kabul edilmektedir.

Tarihsel olarak eski şehirden Yenişehir’e yönlenişin şiddetlenerek arttığını, özellikle orta ve üst-orta sınıfın yeni kent merkezi etrafında kümelendiğini biliyoruz. Bu dönüşüm, sosyal anlamda ikili bir toplumsallığı keskinleştiren bir kentleşme sürecini tetiklemiş, Kuzey-Güney ayrışmasını da mekânsal ve sosyo-ekonomik anlamda, kesintisiz bir biçimde üretmeye devam etmiştir.

Öte yandan, yönetimsel, ticari ve kültürel merkezin eski şehirden Yenişehir’e yönlenmesi sonucu, Ulus’un tamamıyla sönümlendiği ve önemini kaybettiği ileri sürülemez. Tam tersine, tarihselliğine başat bir biçimde Yenişehir’de konuşlanmayı tercih eden bürokratik sınıf ve yeni burjuvaziden farklı olarak Ulus, bölgede yerleşik eşraf ve yoğun iç-göç sonrasında, özellikle Kale içi ve çevresinde yığınlaşan gecekondu halkının yaşamsal bir merkezine dönüşmüştür. Sözünü ettiğimiz nitelikler, özellikle 1980’li yıllara kadar büyüyerek süregelmiştir.

Bugüne değin uygulanan siyasi kararlar, Kuzey-Güney ekseninde mekânsal ve kentli pratiklerindeki ayrışmaya başat sınıfsal bir bölünmeyi de kalıcı hale getirmiştir. Özellikle son 25 yıl içinde, merkezi yönetimin genel siyasi tutumu ve yerel yönetimlerin sözü edilen sınıfsal çatışmayı kuvvetlendirecek uygulamaları sonucunda eski şehir, küçük-burjuvazi ve şehirli yoksul kitlelere neredeyse terk edilmiştir; bugün fiziksel altyapısı ihmal edilmiş, sosyal dokusu ise, öncelikle işçi sınıfı ve alt-orta sınıflardan örülmüştür. Buna bağlı olarak, küçük ve orta ölçekli perakende ticaret ve hizmetlerle birlikte, merkezi ve yerel yönetimlerin kısmi hizmetlerinin kümelendiği bir şehir merkezi söz konusu olmuştur.

Bu bağlamda yarışma, bölgenin fiziksel altyapısı ve sosyal dokusunu dikkate alarak, yarışma alanı ve yakın çevresinin mekânsal ve dolaylı olarak sosyo-ekonomik niteliklerinin iyileştirilmesini amaçlamaktadır.

Yarışma alanı yukarıda özetlemeye çalıştığımız tarihsel dokunun içindedir; aynı zamanda da, gereksinim duyulan iş-merkezlerini inşa edebilmek amacıyla, yarışmalarla 1950’lerde elde edilen modern mimarlık mirasının nitelikli yapılarına da komşudur ve tartışmaya açtığımız sosyal dokuyu yeniden üreten program ve işlevlere de zemin oluşturmaktadır.

Mevcut dokunun parçası olan, ancak yakın dönemde yıkımı gerçekleştirilen eski Modern Çarşı (yarışma alanı), yakın çevresiyle kurduğu güçlü fiziki bağlarla özellikli bir konuma sahiptir. Bu çerçevede, sosyal belediyeciliği önceleyen Ankara Büyükşehir Belediyesi, eski Modern Çarşı alanına planladığı kentsel programla, hem fiziki ve sosyal iyileştirmeleri tetikleyebilecek “jeneratör” mimarlıkları yarışmalar marifetiyle etkin kılmayı, hem de uzun süredir kendi yaşamsal döngüsüne bırakılan alanı canlı ve üretken bir bölgeye dönüştürmeyi hedeflemektedir. Mimari uygulamalarla, bölgenin sınıfsal sorunlarının tamamıyla tersine çevrilebilmesinin mümkün olamayacağı, Ankara Büyükşehir Belediyesi yönetimi ve yarışmayı örgütleyen mimar ve plancı meslek insanları tarafından bilinmektedir. Bütün bunlara karşın, fiziki ve sosyal hareketliliğin itici gücünün, kentsel ölçekte, ya da parsel bazında gerçekleştirilen müdahale ve sonrasında iyileştirmeler ile mümkün olabileceğine dair bir öngörü ve siyasa da yerel yönetimce benimsenmiştir.

Bu noktada yarışmacılardan talep edilen, idare tarafından iletilen ve ağırlıklı olarak kültürel ve sanatsal etkinliklerle, belediyenin gereksinim duyduğu idari mekânları içeren programı yorumlamak, yukarıda özetlendiği biçimiyle, yarışma alanını yakın çevresiyle fiziki anlamda yeniden örgütleyerek, mekânsal bütünlüğü ve sürekliliği sağlayabilecek mimari çözümler üretmektir.

Yarışma alanını da içeren dokunun tarihsel nitelikleri önemlidir; doğal olarak, eski şehrin tarihini gözeten üst-ölçekli tahlillerin yapılması yarışmacılardan talep edilmektedir. Bütün bunlara ek olarak, bölgenin sosyal dokusunun da yarışmacılar tarafından doğru okunması ve mevcut sosyal yapıyı süratle çözecek ve bölge nüfusunu mağdur edebilecek, bölgeyi fiziki ve sosyal anlamda mutenalaştıracak müdahalelerden kaçınılması da beklenmektedir. Ankara Büyükşehir Belediyesi, yerinde ve yerlisiyle kalkınmanın bir “yerel yönetim stratejisi” olduğuna inanmaktadır.

Yarışma alanının tarihi bir kent parçası içinde olduğunun ve sosyal dokusunun kırılganlığının bilinciyle, fiziki ve sosyal koşulların ‘kamusal program ve dokunuşlarla’ iyileştirilebileceği öngörülmektedir. Bu bağlamda, önerilecek programların kamusal nitelikleri ile kullanıcıların pratikleri çok önemlidir ve yaratıcı fikirler içermelidir. Kamusal alanların inşası ve kullanımı süreçlerinde, katılımcılığı özendiren, diğer bir deyişle davetkâr ve sosyal sınıfsal ayrışmayı değil, çoğulcu ilişki ve kaynaşmaları öne çıkaran program ve kentsel/mimari yorumların yapılması gerektiğine inanılmaktadır. Bu çerçevede, eski Modern Çarşı arazisine planlanan Ulus Modern, bölgenin kırılganlığını derinleştirmeden, şehrin tüm toplumsal katmanlarına, gündelik hayatın içinde ve günlük kullanıma açık bir zemin oluşturmalıdır. Önerilerin, yarışma alanını çevreleyen fiziki bağlama ve kullanıcısına temas etmekten çekinmeyen, mekânsal ve kullanım sürekliliği anlamında kendisini ayrıştırmayan bir niteliğe sahip olması beklenmektedir. Yapının, Ulus’u yapan fiziki ve sosyal verileri gözeterek kurgulanması, kentlinin farklı zaman aralığında ve farklı gereksinimlerle gelebildiği, kullanabildiği ve dolayısıyla benimseyebildiği bir “kimliğe” sahip olması, idareyle yürütülen tartışmalarda ortaya çıkan en önemli konu başlığı olmuştur. Özetle, Ulus Modern’in eski şehir merkezinde herkese ait ve her kullanıma uygun boş bir kabuk ya da bir hangar/depo olabileceği tahayyül edilebilir.